Wykopaliska przy alei Jana Pawła II         w Starogardzie Gdańskim

czerwiec – sierpień 2013 roku

Badania archeologiczne przy al. Jana Pawła II w Starogardzie Gdańskim zostały przeprowadzone po odkryciu pochówków szkieletowych w trakcie prac ziemnych związanych z budową Galerii NEPTUN (na terenie dawnej fabryki obuwia NEPTUN).

Badania swym zasięgiem objęły wykop o powierzchni ok. 1 300 m2, który miał kształt zbliżony do prostokąta i był on zlokalizowany wzdłuż al. Jana Pawła II, po jej zachodniej stronie.

W trakcie badań odsłonięto 344 pochówki szkieletowe. W tej liczbie było m.in. 16 skupisk kości, 10 grobów, w których nie zachowały się żadne kości (głównie dziecięcych z trumnami) oraz dwa groby nieeksplorowane ze względu na całkowite zaleganie ich we wschodnim profilu wykopu.

Zmarli byli chowani w drewnianych trumnach ułożonych na dnie jam grobowych o zarysie planu zbliżonym do prostokąta. Zostali oni ułożeni w pozycji na wznak, na osi wschód-zachód z głową skierowaną na zachód. Wyjątkiem był tylko jeden grób, w którym zmarły został ułożony na osi północ-południe, głową na północ, co wynikało najprawdopodobniej z braku miejsca przy zachodniej granicy cmentarza.

W trakcie badań udało się zarejestrować niewielki fragment południowej i dłuższy odcinek zachodniej granicy cmentarzyska. Pozostała jego część zlokalizowana jest pod powierzchnią jezdni i chodników al. Jana Pawła II i być może w miejscu gdzie dziś stoi kino „Sokół”. Zachodnią granicę cmentarza tworzył prawdopodobnie mur, którego nikłe relikty w postaci kamiennej ławy fundamentowej zostały zniszczone podczas prac ziemnych związanych z budową Galerii Neptun (zachował się jego negatyw). Na zachód od tej linii śladów pochówków nie stwierdzono. Potwierdzają to też źródła kartograficzne: Plan von der Stadt Stargardt z 1810 r., na którym jest widoczna wąska i długa działka oznaczona jako Der Evangelische und Katolische Kirchoff.

Jamy grobowe były wkopywane z poziomu stropu calca na głębokość ok. 1,5 m. Calec stanowiła plastyczna lub bardzo plastyczna glina. Miejscami, pod warstwą gliny, zalegały pokłady bardzo drobnego piasku lub żwiru. Były one bardzo wilgotne, co było spowodowane dużą ilością wody podskórnej. W miejscach, gdzie jama grobowa „przebiła” warstwę gliny napływała nieprzerwanie woda. W efekcie dostawała się ona do trumien tych pochówków i powodowała unoszenie się kości i ich przemieszczanie. Było to szczególnie widoczne w grobach, których wieka trumien się nie zapadły. Przypuszczać można, że woda dostawała się do trumien i odpływała z nich wielokrotnie, wraz z podnoszeniem się i opadaniem wód gruntowych.

Stan zachowania szkieletów był dość dobry. Jednak kości części z nich, szczególnie w północnym fragmencie cmentarzyska, zachowały się znacznie gorzej. Podczas wyjmowania ich z grobów łamały się i miały „gąbczastą” (w wilgotnych warunkach) lub kruchą (w suchych warunkach) strukturę.

Większość grobów wykazywała podobne cechy. Oprócz wspomnianego już układu na osi wschód-zachód, zmarli byli umieszczani w drewnianej, zdobionej różnymi technikami trumnie (malowanie, mosiężne ozdoby), w większości przypadków bez wyposażenia. Jest jednak grupa pochówków, które wyróżniają się na tym tle. Dotyczy to przede wszystkim grobów podwójnych. Wszystkie tego typu pochówki dotyczą sytuacji, w których mamy do czynienia z dorosłym i dzieckiem. Jak na razie domyślać się jedynie można, że są to przede wszystkim pochówki matek z dziećmi (zmarłymi w trakcie porodu lub niedługo później?).

Drugą grupą grobów wyróżniających się są pochówki z wyposażeniem. Stwierdzono w nich m.in. dewocjonalia (krzyżyki, medaliki, fragmenty różańców), ozdoby i części ubrań (haftki, guziki, kolie paciorków, pierścionki, grzebienie, fragmenty butów, kurtki, spodni).

Do wyjątkowych pochówków należy także zaliczyć odkrycie szkieletu z odpiłowaną częścią czaszki, co jest najprawdopodobniej śladem sekcji zwłok.

Na podstawie wstępnych ustaleń można przypuszczać, że cmentarzysko funkcjonowało od XVIII, a prawdopodobnie nawet od XVII w. do połowy lub 2 połowy XIX w. Był to przypuszczalnie pierwszy starogardzki cmentarz założony poza murami średniowiecznego miasta. Wcześniej zmarli byli chowani w kościele św. Mateusza i w jego otoczeniu.